28
اختلاف قیافۀ انسان ها برای زندگی شان ضرورت دارد
ج3 ص87.
متن حدیث: بخشی از توحید مفضل: اعْتَبِرْ لِمَ لَا يَتَشَابَهُ النَّاسُ وَاحِدٌ بِآخَرَ كَمَا يَتَشَابَهُ الْوُحُوشُ وَ الطَّيْرُ وَ غَيْرُ ذَلِك(1).
متن سخن علامه طباطبائی(ره):المراد بالتشابه العرفى كما يدل عليه بيانه الاتى، و أما التشابه الحقيقى فليس منه أثر لا في الانسان و لا في غيره و قد قام عليه البرهان و ساعده التجارب العلمى.
ترجمۀ حدیث: مقایسه کن و نتیجه بگیر؛ چرا قیافه های مردم یکی به دیگری شبیه نیست (عین همدیگر نیستند) آن طور که وحوش و پرندگان شبیه هم هستند.
ترجمه سخن علامه طباطبائی(ره): مراد از تشابه، تشابه عرفی است همان طور که جمله های بعدی امام(ع) به آن دلالت دارد. اما تشابه حقیقی نه در میان افراد انسان هست و نه در غیر انسان. و برهان بر این اقامه شده و تجارب علمی نیز این را تأیید می کند.
بررسی: مرحوم طباطبائی، متن حدیث را تفسیر می کند و به ما یاد می دهد که در جهان هستی هرگز دو چیز یافت نمی شوند که دقیقاً و از هر جهت شبیه همدیگر باشند. و دلیل آن روشن است: هر دو چیز، دو چیز هستند، برای این که هم «مابه الاشتراک» دارند و هم «مابه الافتراق» دارند. اگر «مابه الافتراق» نداشتند، دوتا نمی شدند.
و تجارب علوم (همه علوم که با واژه «لوژی» و «شناسی» همراه هستند) از ذرّه شناسی تا کیهان شناسی، همگی نشان می دهند که هیچ دو چیزی یافت نمی شود که دقیقاً عین همدیگر باشند.
این که فرمود: «بیان بعدی امام-ع- نیز بر این موضوع دلالت دارد». بهتر است یک نمونه از آن را مشاهده کنیم: امام(ع) می فرماید: «أَ لَا تَرَى أَنَّ التَّشَابُهَ فِي الطَّيْرِ وَ الْوَحْشِ لَا يَضُرُّهُمَا شَيْئاً وَ لَيْسَ كَذَلِكَ الْإِنْسَانُ فَإِنَّهُ رُبَّمَا تَشَابَهَ التَوْأَمَانِ تَشَابُهاً شَدِيداً فَتَعْظُمُ الْمَئُونَةُ عَلَى النَّاسِ فِي مُعَامَلَتِهِمَا حَتَّى يُعْطَى أَحَدُهُمَا بِالْآخَرِ وَ يُؤْخَذُ أَحَدُهُمَا بِذَنْبِ الْآخَرِ…»: نمی بینی که تشابه در میان پرندگان و وحوش ضرری به آن ها ندارد. و انسان چنین نیست؛ زیرا انسان گاهی که دو قلوها شدیداً با هم شبیه می شوند، مردم در رفتارشان با آن ها دچار مشکل بزرگ می شوند، حتی به یکی داده می شود به جای دیگری (یا: حتی به پیش یکی رفته می شود به جای دیگری.) و یکی گرفتار می شود به گناه دیگری.
امام(ع) در این بیان، تشابه میان انسان ها را شدیدتر از تشابه میان حیوانات، دانسته است، اگر سخن اول امام(ع) را بر تشابه حقیقی حمل کنیم با این بخش از سخنش متناقض می شود. پس معلوم می شود که مراد از تشابه، تشابه حقیقی نیست.