77
ذرّه ها در عالم ذرّ چگونه توانستند طرف گفتمان باشند؟
ج5 ص257.
متن حدیث:عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) كَيْفَ أَجَابُوا وَ هُمْ ذَرٌّ قَالَ جَعَلَ فِيهِمْ مَا إِذَا سَأَلَهُمْ أَجَابُوهُ يَعْنِي فِي الْمِيثَاق.
متن سخن علامه مجلسی(ره):بيان: أي تعلّقت الأرواح بتلك الذرّ و جعل فيهم العقل و آلة السمع و آلة النطق حتى فهموا الخطاب و أجابوا و هم ذر.
متن سخن علامه طباطبائی(ره):ظاهر الرواية لسان الحال، أو أنهم كانوا على خلقة لو نزلوا منزل الدنيا ظهر ذلك منهم في صورة السؤال و الجواب، و أما ما ذكره رحمه الله فبعيد عن سياق الخبر ولو صح لكان هو الخلق الدنيوى بعينه.
ترجمۀ حدیث: ابوبصیر می گوید: به امام صادق(ع) گفتم: چگونه جواب دادند در حالی که آن ها ذرّه ها بودند-؟
فرمود: خداوند در وجود آن ها چیزی قرار داد که توانستند وقتی که از آن ها پرسید، جواب بدهند.- یعنی در میثاق عالم ذرّ.
ترجمه سخن علامه مجلسی(ره): بیان: یعنی روح ها به آن ذرّه ها تعلق گرفتند و خدا عقل را و ابزار شنیدن و ابزار نطق، در آن ها قرار داد تا این که خطاب را فهمیدند و جواب دادند در حالی که ذرّه بودند.
ترجمه سخن علامه طباطبائی(ره): ظاهر این حدیث، «زبان حال» است. و یا: آنان (ذره ها) خلقتی داشته اند که اگر بر زمین نازل می شدند، آن خلقت شان به صورت سؤال و جواب ظاهر می شد.
و اما آن چه (مجلسی) رحمه الله گفته است، از سیاق حدیث به دور است. و اگر گفتۀ او صحیح باشد، عین خلقت دنیوی می شود.
بررسی:1- علامه طباطبائی(ره) به کدام دلیل فرموده است: حدیث در مقام «زبان حال» است؟ اگر این گونه رفتار کنیم هر جا که معلومات مان به معنای یک حدیث نرسید، فوراً می گوئیم که زبان حال است. و گمان نمی کنم علامه طباطبائی چنین بدعتی را جایز بداند، هرگز.
2- سپس با حرف «او» معنی دیگری برای حدیث می دهد که نه می توان نام آن را تفسیر گذاشت و نه تأویل. زیرا عدول از ظاهر هر سخن (سخن خدا، سخن امام یا سخن هر کس دیگر) نیازمند دلیلی است که از معنای ظاهری رادع و مانع باشد و قطعاً نتوان معنی ظاهری را برگزید. ای کاش مرحوم طباطبائی در این جا توضیح می داد که چرا معنی ظاهری را نمی پذیرد. آیا مانند «علی العرش استویا» است که با توحید سازگار نباشد؟ یا با کدام اصل از اصول اعتقادات ناسازگار است؟
3- می فرماید: «لو نزلوا منزل الدّنیا…». در مبحث شماره 75 بیان شد که مراسم عالم ذرّ در روی همین کرۀ زمین رخ داده و همین الاَن هم ذرّات فراوان بل بی شماری هستند که هنوز به دستگاه تناسلی پدر و یا در رحم مادر وارد نشده اند که به تدریج این مسیر را پیموده و به صورت انسان در می آیند.
کدام دلیل و ادلّه می گوید که ذرات عالم ذرّ در آسمان ها بوده اند، تا سخن از نزول شان به میان آید-؟
4- ایشان به لفظ «ذرّ» در آیه و حدیث ها توجه نمی کنند و این شگفت است؛ ذرّه یعنی مادّه ریز. و این به حدی بدیهی است که سخن من مصداق توضیح واضحات می گردد. مگر مادّه و ذرات، مال این دنیا نیستند؟
5- می فرماید: سخن مجلسی(ره) از سیاق حدیث به دور است. بدیهی است سیاق از ویژگی هائی است که به ظاهر هر سخن مربوط است، کجای سخن مجلسی با ظاهر حدیث ناسازگار است؟
6- می فرماید: «اگر سخن مجلسی صحیح باشد، عین خلقت دنیوی می شود». در مبحث شماره 75 به شرح رفت که انسان ها دوبار خلق شده اند یعنی دو مرحله از خلقت را طی می کنند. و هر دو مرحله در همین دنیا است.
معلوم نیست این زمینۀ ذهنی از کجا در ذهن طباطبائی(ره) به وجود آمده که عالم ذرّ یک ماجرای خارج از این دنیا است(!؟!) متاسفانه این زمینۀ ذهنی موجب شده که در تفسیر المیزان نیز با عالم ذرّ مشکل داشته باشد.