14
در معنی «حَدِّثْ عَنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَ لَا حَرَجَ»
ج2 ص159 و160.
متن حدیث:قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) جُعِلْتُ فِدَاكَ حَدِيثٌ يَرْوِيهِ النَّاسُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ حَدِّثْ عَنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَ لَا حَرَجَ. قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَنُحَدِّثُ عَنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ بِمَا سَمِعْنَاهُ وَ لَا حَرَجَ عَلَيْنَا قَالَ أَ مَا سَمِعْتَ مَا قَالَ كَفَى بِالْمَرْءِ كَذِباً أَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِّ مَا سَمِعَ فَقُلْتُ وَ كَيْفَ هَذَا قَالَ مَا كَانَ فِي الْكِتَابِ أَنَّهُ كَانَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَحَدِّثْ أَنَّهُ كَانَ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ لَا حَرَجَ
متن سخن علامه مجلسی(ره):بيان: لأنه أخبر النبي(ص) أنه كل ما وقع في بني إسرائيل يقع في هذه الأمة و يدل على أنه لا ينبغي نقل كلام لا يوثق به
متن سخن علامه طباطبائی(ره):هذا المعنى يدل على انه رحمه الله حمل قوله: هذه الامة على امة محمد صلى الله عليه وآله فارتكب هذا التكلف، مع أن الظاهر أن المراد بهذه الامة بنو اسرائيل والمعنى: أن ما قصّه الله عن بنى اسرائيل في كتابه يجوز نقله في صورة الخبر.
ترجمه حدیث: به امام صادق(ع) گفتم: فدایت شوم، حدیثی هست که مردم روایت می کنند: رسول خدا (صل الله علیه و آله) فرموده است: از بنی اسرائیل سخن بگو [آزاد و] بدون تنگنا.
فرمود: بلی درست است.
گفتم: پس می توانیم دربارۀ بنی اسرائیل هر چه را که شنیدیم بگوئیم و هیچ تنگنا و حرجی بر ما نیست؟
فرمود: مگر سخن دیگر پیامبر(ص) را نشنیده ای که فرموده است: برای شخص در دروغگو بودن، کافی است که هر آن چه شنیده بگوید.
گفتم: پس این چگونه است؟
فرمود: (مراد پیامبر-ص-) این است که آن چه در قرآن دربارۀ بنی اسرائیل آمده بگو که آن در این امّت رخ داده است (یا: در این امت رخ می دهد). و هیچ حرجی بر تو نیست.
ترجمه سخن علامه مجلسی(ره): بیان: برای این که پیامبر(ص) فرموده است: هر چه در بنی اسرائیل رخ داده در این امّت نیز رخ خواهد داد. و نیز این حدیث دلالت می کند که: سخنی غیر موثّق، سزاوار نقل نیست.
توضیح: حدیث متعدد از پیامبر اکرم(ص) داریم که فرموده است: آن چه در بنی اسرائیل رخ داده «طابق النعل بالنعل» و «حذواً بالحذو» در امت من نیز رخ خواهد داد. مرحوم مجلسی حدیث مورد بحث را نیز در همین بستر تفسیر می کند.
ترجمه سخن علامه طباطبائی(ره): این معنی دلالت دارد که او (مجلسی) رحمت خدا بر او باد، جملۀ «هذه الاُمّه» را بر امت محمد(صلّ الله علیه و آله) حمل کرده است و مرتکب این تکلّف شده است. در حالی که ظاهر این است که مراد از امت، بنی اسرائیل است. و معنی چنین می شود: آن چه خداوند در قرآن از بنی اسرائیل حکایت کرده، جایز است به صورت خبر نقل شود.
بررسی: مطابق تفسیر علامه طباطبائی، معنی فرمایش پیامبر(ص) که فرموده: «حَدِّثْ عَنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَ لَا حَرَج» این است که آن چه خداوند در قرآن دربارۀ بنی اسرائیل گفته، می توانید بدون حرج باز گوئی کنید.
اما در این صورت، کلام پیامبر(ص) مصداق «توضیح واضحات» می شود. زیرا بدیهی است هر چه را که خداوند در قرآن گفته است، می توان (و بل که باید) بازگو کرد.
ظاهراً مراد مرحوم طباطبائی این است که: در موضوعات دیگر که در قرآن آمده دقت و احتیاط کنید لیکن آن چه دربارۀ بنی اسرائیل آمده، بدون حرج نقل کنید.
اما بی تردید خود آن مرحوم چنین جوازی را به کسی نمی دهد و نداده است؛ در متن تفسیر المیزان دربارۀ آیات مربوط به بنی اسرائیل هم اقوال مختلف شمرده و هم در میان شان گزینش کرده و گاهی هم نظر ویژه ای داده است، هم دقّت کرده و هم احتیاط.
اما در تفسیر علامه مجلسی، سخن پیامبر(ص) مصداق توضیح واضحات و (نعوذ بالله) لغو نمی شود. و حدیث در زمرۀ احادیث «طابق النعل بالنعل» و «حذواً بالحذو» قرار می گیرد.