پرسش شانزدهم: فیئ
فرق معنی واژۀ «فیئ» با «غنایم» و «بیت المال» در چیست؟
پاسخ: فیئ، صیغۀ صفت مشبهه از «فاءَ یفیئ» که هم به معنی فاعل کاربرد دارد؛ یعنی: «برگشته». و هم کاربرد مفعول دارد به معنی «برگردانیده شده». چیزی که از جایگاه ناحق به جایگاه حق برگردانیده شده.
در قرآن واژۀ «فیئ» نیامده، این اصطلاح از کلمۀ «اَفاءَ» گرفته شده که در آیه می فرماید: «ما أفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ كَيْ لا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأغْنِياءِ مِنْكُمْ»:[1] آنچه خداوند از اهل آبادی ها به رسولش بازگردانیده، از آنِ خدا و رسول و ذی القربیا و یتیمان و فقراء و در راه ماندگان است تا (این اموال) در میان ثروتمندان شما نچرخد.
دُولة: چرخش؛ چرخیدن؛ دست به دست شدن.
این واژه تصریح می کند که اسلام دوست ندارد ثروت جامعه تنها در دست اغنیاء بچرخد؛ نباید روند و جریان اقتصاد و سرنوشت اقتصاد به تصمیمات آنان وابسته شود، بل در برآیند سه جانبۀ بیت المال، بخش خصوصی و بدنۀ مردم باشد.
هرچه بیت المال قوی تر باشد، به همان مقدار زمینه برای طبقاتی شدن و اشرافیت، باز نمی شود.
فیئ عبارت است از غنایمی که بدون جنگ از اختیار کفار خارج شده و در اختیار حاکمیت اسلام قرار می گیرد. ظاهراً این رخداد در تاریخ اسلام تنها یک بار رخ داده است. فرق میان فیئ و غنایم جنگی این است که خمس غنایم جنگی به بیت المال می رود، اما کل و همۀ فیئ مال بیت المال است.
لازم بود این توضیح در اصل کتاب[2] می آمد و یا اساساً فیئ به عنوان یک مورد خاص مستقلاً بر موارد هفده گانۀ موارد درآمد بیت المال، افزوده می شد که غفلت شده است. و العذر عند کرام النّاس مقبول.
[1] سورۀ حشر آیۀ 7.
[2] کتاب «نظام اقتصاد اسلامی».